آیا در ازمایش غربالگری جنین ایدز مشخص می شود؟
Can HIV be detected in fetal screening tests?
آیا آزمایش‌های غربالگری دوران بارداری قادر به شناسایی HIV (ایدز) در جنین هستند؟
این سوال ذهن بسیاری از مادران باردار را به خود مشغول می‌کند، به‌ویژه اگر در معرض عوامل پرخطر ابتلا به ویروس HIV بوده باشند یا درباره سلامت جنین خود نگران باشند.
در این مقاله جامع، به این موضوع می‌پردازیم که آیا ایدز از طریق آزمایش‌های رایج دوران بارداری قابل شناسایی است یا خیر، چه تفاوت‌هایی بین ایران و سایر کشورها در این زمینه وجود دارد، و چه راه‌هایی برای پیشگیری از انتقال ویروس از مادر به جنین در دسترس است.
آزمایش غربالگری جنین چیست؟
آزمایش غربالگری جنین، مجموعه‌ای از آزمایش‌های غیرتهاجمی و معمولاً بدون خطر است که در سه‌ماهه اول و دوم بارداری انجام می‌شود. هدف این آزمایش‌ها، شناسایی احتمال وجود برخی بیماری‌ها یا ناهنجاری‌های ژنتیکی در جنین است. این غربالگری‌ها شامل بررسی مارکرهای خونی، هورمون‌ها و برخی ویژگی‌های ظاهری جنین در سونوگرافی هستند.
غربالگری سه‌ماهه اول:
- سونوگرافی NT (اندازه‌گیری ضخامت پشت گردن جنین)
- آزمایش خون برای بررسی هورمون‌های hCG و PAPP-A
- بررسی خطر ابتلا به سندروم داون، تریزومی ۱۳ و ۱۸
غربالگری سه‌ماهه دوم:
- آزمایش خون چهارگانه (Quad test)
- بررسی مارکرهایی مثل AFP، uE3، hCG، Inhibin-A
- تشخیص اختلالات لوله عصبی، سندروم داون و سایر ناهنجاری‌های مادرزادی
❗ اما نکته مهم این است که HIV یا ایدز، یک اختلال ژنتیکی نیست و به همین دلیل در این نوع آزمایش‌ها قابل شناسایی نیست.
HIV چیست و چگونه از مادر به جنین منتقل می‌شود؟
HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی)، ویروسی است که سیستم ایمنی بدن را به مرور زمان تضعیف می‌کند و در صورت عدم درمان به بیماری ایدز تبدیل می‌شود. این ویروس می‌تواند از راه‌های مختلف از فردی به فرد دیگر منتقل شود؛ از جمله:
- روابط جنسی محافظت‌نشده
- استفاده از سرنگ مشترک
- انتقال از مادر به جنین
انتقال HIV از مادر به جنین
ویروس HIV ممکن است در سه مرحله از بارداری منتقل شود:
- در دوران بارداری از طریق جفت
- در هنگام زایمان از طریق تماس با خون یا ترشحات
- پس از تولد از طریق شیر مادر
احتمال انتقال بدون درمان حدود ۲۵ تا ۴۵ درصد است، اما با استفاده از درمان‌های مناسب، این عدد به کمتر از ۱ تا ۲ درصد می‌رسد.
آیا غربالگری جنین می‌تواند HIV را تشخیص دهد؟
پاسخ علمی و قطعی: خیر.
غربالگری‌های دوران بارداری که شامل سونوگرافی و آزمایش خون مادر هستند، برای تشخیص ویروس HIV طراحی نشده‌اند. این تست‌ها تنها خطر ناهنجاری‌های ژنتیکی و کروموزومی را بررسی می‌کنند و هیچ‌گونه اطلاعاتی درباره وجود ویروس‌ها یا بیماری‌های عفونی نمی‌دهند.
چرا HIV در غربالگری مشخص نمی‌شود؟
- HIV یک بیماری ویروسی است، نه ژنتیکی
- غربالگری بر اساس تغییرات کروموزومی و مارکرهای خاص خونی طراحی شده
- برای تشخیص HIV، نیاز به آزمایش‌های اختصاصی خون یا PCR است
تشخیص HIV در بارداری چگونه انجام می‌شود؟
اگر زنی در دوران بارداری خود بخواهد یا نیاز داشته باشد که از وضعیت ابتلا به HIV آگاه شود، باید آزمایش‌هایی خاص انجام دهد. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
-
آزمایش آنتی‌بادی HIV
- رایج‌ترین روش تشخیص اولیه که کیت ایدز هم از همین شیوه استفاده می کند
- اگر مثبت باشد، با تست تأییدی دنبال می‌شود
-
آزمایش آنتی‌ژن p24
- امکان شناسایی زودتر از آنتی‌بادی‌ها
- در مرحله حاد عفونت قابل استفاده است
-
تست PCR (آزمایش ویروسی)
- تشخیص مستقیم RNA ویروس
- دقت بسیار بالا
- تنها روش مؤثر برای تشخیص HIV در نوزادان
وضعیت غربالگری HIV در دوران بارداری در ایران
در ایران، انجام آزمایش HIV در دوران بارداری اجباری نیست و فقط در شرایط خاص توصیه می‌شود:
- اگر مادر یا همسرش سابقه رفتارهای پرخطر داشته باشند
- در برخی مناطق با شیوع بالاتر، مراکز بهداشتی این آزمایش را به‌صورت داوطلبانه انجام می‌دهند
- برخی بیمارستان‌ها قبل از سزارین یا زایمان طبیعی تست را پیشنهاد می‌دهند
با این حال، آگاهی عمومی پایین و ترس از قضاوت اجتماعی، باعث می‌شود بسیاری از زنان حتی در معرض خطر، از انجام این آزمایش خودداری کنند.
وضعیت کشورهای دیگر در غربالگری HIV در بارداری
آمریکا
- تست HIV در اولین ویزیت بارداری انجام می‌شود
- اگر مادر مخالفت کند، در سه‌ماهه سوم دوباره پیشنهاد می‌شود
- بیماران مبتلا، سریعاً وارد پروتکل درمانی می‌شوند
انگلستان (NHS)
- تست اجباری HIV برای همه زنان باردار
- در صورت ابتلا، تیم پزشکی اقدامات لازم برای پیشگیری از انتقال را انجام می‌دهد
آفریقای جنوبی
- با یکی از بالاترین نرخ‌های HIV در جهان، غربالگری در دوران بارداری الزامی است
- درمان رایگان برای مادران و نوزادان مبتلا
فرانسه
- برنامه اجباری غربالگری HIV در اولین ماه بارداری
- مراقبت‌های منظم از مادران مثبت برای جلوگیری از انتقال به نوزاد
- استفاده گسترده از داروهای ARV و ارائه رایگان آن‌ها
آلمان
- تست HIV جزو آزمایش‌های پیشنهادی روتین دوران بارداری است
- تست در سه‌ماهه اول انجام می‌شود، اما اجباری نیست
- مادران می‌توانند تصمیم بگیرند که تست را انجام ندهند
ترکیه
- طبق برنامه سلامت ملی، تست HIV برای زنان باردار در مراکز بهداشتی رایگان است
- آگاهی عمومی نسبت به HIV نسبتاً پایین است
- در مناطق شهری، اجرای برنامه غربالگری بهتر از مناطق روستایی انجام می‌شود
هند
- از سال ۲۰۱۷ برنامه ملی غربالگری HIV در بارداری اجرا شده
- پوشش کامل هنوز چالش دارد اما پیشرفت خوبی داشته
آیا جنین می‌تواند قبل از تولد تست HIV بدهد؟
روش‌هایی مانند آمنیوسنتز (نمونه‌گیری از مایع آمنیوتیک) یا نمونه‌برداری از خون جنین وجود دارد، اما به دلایل زیر معمول نیستند:
- ریسک بالای سقط جنین
- هزینه بالا
- ضرورت بالینی نداشتن در اکثر موارد
به‌همین دلیل، تشخیص HIV در نوزاد، بعد از تولد و از طریق آزمایش PCR در چند نوبت انجام می‌شود.
چگونه می‌توان از انتقال HIV به جنین پیشگیری کرد؟
اگر مادر باردار مبتلا به HIV باشد، با اقدامات زیر احتمال انتقال را به حداقل می‌رسانند:
- مصرف داروهای ضدویروسی (ARV) در دوران بارداری
- زایمان سزارین در صورت لزوم
- عدم شیردهی با شیر مادر
- آزمایش نوزاد بلافاصله پس از تولد
- درمان نوزاد تا چند هفته بعد از تولد
پاسخ به سوال پرتکرار: آیا غربالگری جنین ایدز را نشان می‌دهد؟
خیر. آزمایش غربالگری جنین فقط برای بررسی ناهنجاری‌های ژنتیکی و کروموزومی طراحی شده است و هیچ‌گونه اطلاعاتی درباره HIV نمی‌دهد. اگر شک به ابتلا وجود دارد، باید مادر تست اختصاصی HIV بدهد.
منابع معتبر بین‌المللی
- WHO – HIV and Pregnancy Guidelines
- UNAIDS Global HIV Data
- CDC – HIV and Pregnant Women
- UNICEF HIV Statistics
