چگونه ایدز انتقال میابد
How is AIDS transmitted?
چگونه ایدز منتقل می شود در راهنمای جامع مکانیسم‌ها، عوامل خطر و استراتژی‌های پیشگیری
درک دقیق اینکه چگونه ایدز انتقال میابد، سنگ بنای اصلی برای طراحی و اجرای استراتژی‌های پیشگیری مؤثر و کنترل این همه‌گیری جهانی است.
انتقال HIV عمدتاً از طریق تماس مستقیم با مایعات خاص بدن فرد آلوده که حاوی ویروس هستند، صورت می‌گیرد.
این مایعات شامل خون، مایع منی (و مایع پیش‌منی)، ترشحات واژینال و شیر مادر می‌باشند. به طور کلی، سه مسیر اصلی برای انتقال HIV شناسایی شده است:
- تماس جنسی محافظت‌نشده: شامل رابطه جنسی واژینال، مقعدی و دهانی با فرد مبتلا به HIV.
- انتقال از طریق خون آلوده: عمدتاً از طریق استفاده مشترک از سوزن و سرنگ آلوده، انتقال خون یا فرآورده‌های خونی آلوده (امروزه بسیار نادر به دلیل غربالگری دقیق) و استفاده از ابزار پزشکی یا خالکوبی غیراستریل.
- انتقال از مادر به کودک (MTCT): در دوران بارداری، حین زایمان یا از طریق شیردهی.
مهم است بدانیم که HIV ویروس شکننده‌ای است و نمی‌تواند برای مدت طولانی در خارج از بدن میزبان زنده بماند یا از طریق تماس‌های معمولی و روزمره مانند دست دادن، در آغوش گرفتن، استفاده از سرویس بهداشتی مشترک، یا نیش حشرات منتقل شود.
چگونه ایدز از طریق تماس جنسی انتقال میابد؟
تماس جنسی یکی از شایع‌ترین راه‌های انتقال HIV در سراسر جهان است. ویروس می‌تواند از طریق غشاهای مخاطی آسیب‌پذیر یا دارای خراشیدگی‌های میکروسکوپی در ناحیه تناسلی (واژن، آلت تناسلی)، مقعد یا دهان وارد جریان خون فرد سالم شود.
مکانیسم‌های انتقال HIV در روابط جنسی
- * ورود ویروس از طریق غشاهای مخاطی: غشاهای مخاطی پوشاننده واژن، دهانه رحم، رکتوم (راست‌روده)، پیشابراه و دهان، دروازه‌های بالقوه ورود HIV هستند.
این غشاها، به ویژه در صورت وجود التهاب یا زخم، نفوذپذیرتر می‌شوند. - * آسیب‌پذیری بیشتر مخاط رکتوم: مخاط رکتوم به دلیل داشتن تنها یک لایه سلول اپیتلیال (در مقایسه با لایه‌های متعدد مخاط واژن)، نازک‌تر و آسیب‌پذیرتر است.
همچنین، تراکم بالاتری از سلول‌های ایمنی هدف HIV (مانند سلول‌های لنفوسیت CD4+ و ماکروفاژها) در این ناحیه وجود دارد. این عوامل باعث می‌شوند رابطه جنسی مقعدی پذیرنده (بدون کاندوم) پرخطرترین نوع رابطه جنسی برای انتقال HIV باشد. - * خطر انتقال در روابط واژینال: در روابط واژینال محافظت‌نشده، خطر انتقال HIV از مرد آلوده به زن سالم در هر بار تماس حدود ۰.۰۸٪ و از زن آلوده به مرد سالم حدود ۰.۰۴٪ تخمین زده می‌شود.
با این حال، این ارقام می‌توانند به طور قابل توجهی تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند بار ویروسی فرد مبتلا، وجود سایر بیماری‌های مقاربتی (STIs) و سلامت عمومی مخاط افزایش یابند.
وجود زخم‌های تناسلی ناشی از STIs مانند هرپس ژنیتال یا سیفلیس می‌تواند خطر انتقال HIV را تا ۱۰ برابر یا بیشتر افزایش دهد، زیرا این زخم‌ها سد دفاعی پوست و مخاط را شکسته و نقاط ورود آسان‌تری برای ویروس فراهم می‌کنند.
نقش مایع پیش‌منی (Pre-ejaculate) و ترشحات واژینال در انتقال HIV
- * مایع پیش‌منی: این مایع که قبل از انزال از آلت تناسلی مردانه خارج می‌شود، می‌تواند حاوی ذرات ویروسی HIV باشد، حتی اگر غلظت ویروس در آن عموماً پایین‌تر از مایع منی (انزال کامل) باشد.بنابراین، انتقال HIV حتی بدون انزال کامل نیز ممکن است و اتکا به روش “بیرون کشیدن” به عنوان یک روش پیشگیری از HIV مؤثر نیست.
- * ترشحات واژینال و دهانه رحم: ترشحات واژینال و دهانه رحم در زنان مبتلا به HIV نیز حاوی ویروس هستند. میزان ویروس در این ترشحات می‌تواند در طول چرخه قاعدگی و تحت تأثیر عواملی مانند عفونت‌های همزمان، نوسان داشته باشد.
به عنوان مثال، در روزهای نزدیک به تخمک‌گذاری، تغییرات در pH واژن و ویژگی‌های ترشحات مخاطی دهانه رحم ممکن است بر سهولت انتقال ویروس تأثیر بگذارد. همچنین، التهاب واژن یا دهانه رحم (واژینیت یا سرویسیت) می‌تواند میزان ویروس در ترشحات را افزایش دهد.
رابطه جنسی دهانی (Oral Sex) و ریسک‌های مرتبط با انتقال HIV
اگرچه انتقال HIV از طریق رابطه جنسی دهانی نسبتاً نادر است و خطر آن به طور قابل توجهی کمتر از رابطه جنسی واژینال یا مقعدی محافظت‌نشده می‌باشد، اما این خطر صفر نیست.
مطالعات مروری نشان می‌دهند که احتمال انتقال در این روش معمولاً کمتر از ۰.۰۱٪ است. با این حال، عوامل زیر می‌توانند این خطر را افزایش دهند:
- * وجود زخم‌ها، بریدگی‌ها یا التهاب در دهان یا لثه فردی که رابطه جنسی دهانی را انجام می‌دهد (مثلاً به دلیل مسواک زدن شدید، بیماری لثه، یا آفت‌های دهانی). * انجام اعمال دندانپزشکی اخیر که منجر به خونریزی لثه شده باشد.
- * خونریزی از ناحیه تناسلی یا مقعد فردی که رابطه جنسی دهانی برای او انجام می‌شود.
- * انزال (منی یا ترشحات واژینال/مقعدی حاوی ویروس) در دهان.
- * بار ویروسی بالا در فرد مبتلا به HIV. استفاده از سدهای محافظتی مانند کاندوم یا دنتال دم (dental dam) می‌تواند خطر انتقال HIV از طریق رابطه جنسی دهانی را به طور مؤثری کاهش دهد.
چگونه ایدز از طریق خون و فرآورده‌های خونی انتقال میابد؟
انتقال HIV از طریق تماس مستقیم با خون آلوده یکی دیگر از مسیرهای اصلی است. این مسیر شامل سناریوهای مختلفی می‌شود:
استفاده مشترک از سوزن و سرنگ آلوده
- * مهمترین عامل انتقال خونی HIV: استفاده مشترک از سوزن، سرنگ و سایر تجهیزات تزریق (مانند پنبه، آب برای حل کردن مواد) در میان افرادی که مواد مخدر تزریقی مصرف می‌کنند (PWID)، یکی از کارآمدترین و شایع‌ترین راه‌های انتقال HIV در این گروه است.
- * ماندگاری ویروس در سرنگ: ویروس HIV می‌تواند در شرایط مناسب (وجود خون در سرنگ، دمای محیط) تا ۴۲ روز (۶ هفته) در داخل سرنگ‌های استفاده شده زنده و عفونی باقی بماند.
- * میزان خطر: خطر ابتلا به HIV در هر بار تزریق با سوزن و سرنگ مشترک آلوده، حدود ۰.۶۳٪ تا ۰.۶۷٪ تخمین زده می‌شود.
- * برنامه‌های کاهش آسیب: برنامه‌هایی مانند توزیع سوزن و سرنگ استریل رایگان (Needle and Syringe Programs – NSPs)، مراکز درمان جایگزین با متادون یا بوپرنورفین (Opioid Agonist Therapy – OAT) و آموزش روش‌های تزریق ایمن، نقش حیاتی در کاهش موارد جدید HIV در این جمعیت داشته‌اند و می‌توانند شیوع را تا ۵۰٪ یا بیشتر کاهش دهند.
انتقال HIV در محیط‌های پزشکی و بهداشتی
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در ایمنی خون و اقدامات کنترل عفونت، انتقال HIV در محیط‌های درمانی، اگرچه نادر، اما همچنان ممکن است:
- * انتقال خون و فرآورده‌های خونی: قبل از اجرای گسترده آزمایش‌های غربالگری HIV بر روی خون‌های اهدایی (اوایل دهه ۱۹۸۰)، انتقال خون یک راه مهم انتقال بود.
امروزه، با غربالگری دقیق اهداکنندگان خون با استفاده از تست‌های حساس مانند تست‌های مبتنی بر اسید نوکلئیک (NAT)، خطر انتقال HIV از این طریق در کشورهای توسعه‌یافته به شدت کاهش یافته و به کمتر از ۱ در ۱.۵ تا ۲ میلیون واحد خون اهدایی رسیده است.
با این حال، این خطر در کشورهایی با سیستم‌های غربالگری ضعیف‌تر ممکن است بالاتر باشد. - * پیوند اعضا و بافت: اهداکنندگان اعضا و بافت نیز برای HIV غربالگری می‌شوند تا خطر انتقال از این طریق به حداقل برسد.
- * آسیب ناشی از فرورفتن سوزن آلوده (Needlestick Injury): پرسنل بهداشتی و درمانی در معرض خطر تصادفی فرورفتن سوزن یا سایر اشیاء تیز آلوده به خون HIV مثبت هستند. خطر متوسط انتقال HIV پس از یک بار فرورفتن سوزن آلوده به خون حدود ۰.۳٪ (۱ در ۳۰۰) است.
- خطر پس از پاشیده شدن خون آلوده به غشاهای مخاطی (مانند چشم یا دهان) حدود ۰.۰۹٪ (۱ در ۱۰۰۰) است.استفاده از احتیاطات استاندارد (Universal Precautions)، تجهیزات ایمن‌تر و دسترسی سریع به پیشگیری پس از مواجهه (PEP) برای کاهش این خطر ضروری است.
- * استفاده غیراستریل از تجهیزات پزشکی: استفاده مجدد از تجهیزات پزشکی یکبار مصرف یا استریل نکردن صحیح تجهیزات چندبار مصرف می‌تواند منجر به انتقال HIV و سایر پاتوژن‌های منتقله از راه خون شود.
خالکوبی، پیرسینگ و سایر اقدامات زیبایی با ابزار غیراستریل
انجام خالکوبی (تاتو)، سوراخ کردن بدن (پیرسینگ)، حجامت، طب سوزنی یا سایر اقداماتی که منجر به سوراخ شدن پوست می‌شوند، در صورتی که با ابزارهای غیراستریل یا آلوده به خون فرد مبتلا به HIV انجام شوند، می‌توانند ویروس را منتقل کنند.
ویروس می‌تواند بر روی سوزن‌ها، جوهر یا سایر تجهیزات باقی بماند.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سایر نهادهای بهداشتی تأکید دارند که این خدمات تنها باید در مراکز دارای مجوز، معتبر و متعهد به رعایت کامل پروتکل‌های استریلیزاسیون و بهداشت انجام شوند.
از یکبار مصرف بودن سوزن‌ها و استریل بودن سایر تجهیزات اطمینان حاصل کنید.
چگونه ایدز از مادر به کودک انتقال میابد (MTCT)؟
انتقال عمودی HIV از مادر مبتلا به کودک می‌تواند در سه مرحله رخ دهد:
انتقال HIV در دوران بارداری و زایمان
- * میزان انتقال بدون مداخله: در صورت عدم دریافت هیچ‌گونه مداخله پزشکی، نرخ انتقال HIV از مادر به کودک (MTCT) می‌تواند بین ۱۵٪ تا ۴۵٪ متغیر باشد.
- * مکانیسم انتقال در بارداری: ویروس می‌تواند در طول دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه سوم، از طریق جفت از مادر به جنین منتقل شود. پارگی‌های کوچک در جفت یا التهاب جفت می‌تواند این خطر را افزایش دهد.
- * مکانیسم انتقال حین زایمان: بیشترین خطر انتقال (حدود ۶۰-۷۰٪ موارد MTCT) در حین فرایند زایمان طبیعی رخ می‌دهد.
در این مرحله، نوزاد با خون، مایع آمنیوتیک و ترشحات واژینال آلوده مادر تماس پیدا می‌کند و ویروس می‌تواند از طریق بلعیدن این مایعات یا از طریق پوست و مخاط آسیب‌دیده نوزاد وارد بدن او شود.زایمان طولانی‌مدت یا پارگی زودهنگام کیسه آب می‌تواند خطر را بیشتر کند. - * اثربخشی درمان ضدرتروویروسی (ART): تجویز درمان ضدرتروویروسی (ART) به مادر باردار مبتلا به HIV در طول بارداری، حین زایمان و همچنین به نوزاد پس از تولد برای چند هفته، می‌تواند خطر انتقال ایدز از مادر به جنین را به طور چشمگیری کاهش داده و به زیر ۱٪ تا ۲٪ برساند.
در برخی موارد، اگر بار ویروسی مادر در اواخر بارداری همچنان بالا باشد، ممکن است زایمان سزارین برنامه‌ریزی شده (قبل از شروع دردهای زایمان و پارگی کیسه آب) برای کاهش بیشتر خطر انتقال توصیه شود.
انتقال HIV از طریق شیردهی و جایگزین‌های تغذیه نوزاد
- * خطر انتقال از طریق شیر مادر: شیر مادرِ مبتلا به HIV حاوی ویروس است و شیردهی می‌تواند خطر انتقال HIV به نوزاد را ۱۰٪ تا ۲۰٪ (و حتی بیشتر در صورت ابتلای مادر به عفونت حاد HIV یا داشتن بار ویروسی بالا) افزایش دهد. این خطر در طول دوره شیردهی ادامه دارد.
- * توصیه‌ها برای تغذیه نوزاد: در مناطقی که دسترسی پایدار به آب پاک و بهداشتی و شیر خشک با کیفیت و مقرون‌به‌صرفه وجود دارد، توصیه عمومی برای مادران مبتلا به HIV، استفاده از شیر خشک به عنوان جایگزین کامل شیر مادر است تا خطر انتقال HIV از این طریق به صفر برسد.
در مناطق محروم و با منابع محدود که دسترسی به آب سالم و شیر خشک مطمئن نیست و قطع شیردهی ممکن است نوزاد را در معرض خطرات بیشتری مانند سوءتغذیه و عفونت‌های اسهالی قرار دهد، سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند که مادران مبتلا به HIV که تحت درمان مؤثر ART هستند و بار ویروسی سرکوب‌شده دارند، به نوزاد خود به طور انحصاری شیر بدهند (یعنی فقط شیر مادر و هیچ مایع یا غذای دیگری) و همزمان خود و نوزادشان داروهای ART را طبق دستور پزشک مصرف کنند.
در این شرایط، مزایای ایمنی‌بخش و تغذیه‌ای شیر مادر، همراه با اثربخشی ART در کاهش شدید ویروس در شیر، می‌تواند بر خطر انتقال HIV غلبه کند.
تصمیم‌گیری در این مورد باید با مشورت دقیق پزشک و با در نظر گرفتن شرایط فردی مادر و دسترسی به منابع باشد.
عوامل تعدیل‌کننده و افزایش‌دهنده خطر انتقال HIV
عوامل متعددی می‌توانند بر احتمال انتقال HIV در هر یک از مسیرهای ذکر شده تأثیر بگذارند:
بار ویروسی (Viral Load) و اثربخشی درمان (اصل U=U)
* بار ویروسی: به میزان ویروس HIV فعال در خون فرد مبتلا گفته می‌شود. هرچه بار ویروسی فرد بالاتر باشد، احتمال انتقال ویروس به دیگران بیشتر است.
بار ویروسی در مراحل اولیه عفونت (عفونت حاد) و در مراحل پیشرفته بیماری (ایدز) بدون درمان، بسیار بالا است.
* اصل «U=U» (Undetectable = Untransmittable) یا “غیرقابل تشخیص = غیرقابل انتقال“: این یک یافته علمی بسیار مهم و انقلابی است.
مطالعات گسترده و معتبری مانند PARTNER 1 & 2، HPTN 052 و Opposites Attract نشان داده‌اند که افرادی که تحت درمان مؤثر ضدرتروویروسی (ART) قرار دارند و بار ویروسی آن‌ها به سطح غیرقابل تشخیص (معمولاً زیر ۲۰۰ کپی ویروس در هر میلی‌لیتر خون، و اغلب زیر ۵۰ کپی/میلی‌لیتر با آزمایش‌های جدیدتر) رسیده و این وضعیت را برای حداقل ۶ ماه حفظ کرده‌اند، عملاً هیچ خطری برای انتقال جنسی HIV به شرکای جنسی HIV منفی خود ندارند.
این اصل، تأکید بر اهمیت تشخیص زودهنگام، شروع درمان و پایبندی به آن دارد و نقش مهمی در کاهش انگ و تبعیض نسبت به افراد مبتلا به HIV ایفا می‌کند.
“U=U” به درمان به عنوان پیشگیری (Treatment as Prevention – TasP) نیز معروف است.
عفونت‌های همزمان مقاربتی (STIs)
وجود سایر بیماری‌های مقاربتی (STIs) مانند سوزاک، کلامیدیا، سیفلیس، هرپس ژنیتال (تبخال تناسلی) و تریکومونیازیس می‌تواند خطر انتقال و اکتساب HIV را به طور قابل توجهی (۲ تا ۵ برابر یا بیشتر) افزایش دهد. این امر به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- * ایجاد زخم و التهاب: STIs مانند سیفلیس و هرپس باعث ایجاد زخم‌های باز در ناحیه تناسلی می‌شوند که به عنوان دروازه ورود مستقیم HIV عمل می‌کنند.
- * افزایش سلول‌های هدف HIV : STIs باعث التهاب و تجمع سلول‌های ایمنی (از جمله سلول‌های CD4+ T که هدف اصلی HIV هستند) در محل عفونت در ناحیه تناسلی می‌شوند و تعداد سلول‌های مستعد برای آلوده شدن توسط HIV را افزایش می‌دهند.
- * افزایش دفع ویروس: در افراد مبتلا به HIV و یک STI همزمان، میزان HIV در ترشحات تناسلی (منی، ترشحات واژینال) ممکن است افزایش یابد و آن‌ها را عفونی‌تر کند.
تشخیص و درمان همزمان و سریع STIs در افراد HIV مثبت و HIV منفی، یک استراتژی کلیدی برای کاهش انتقال HIV است و می‌تواند خطر انتقال HIV را تا ۴۰٪ کاهش دهد.
ختنه مردان (Voluntary Medical Male Circumcision – VMMC)
- * کاهش خطر انتقال از زن به مرد: مطالعات متعدد در آفریقا نشان داده‌اند که ختنه جراحی پزشکی مردان (VMMC) می‌تواند خطر انتقال HIV از زن مبتلا به مرد سالم را در روابط جنسی واژینال تا حدود ۵۰٪ تا ۶۰٪ کاهش دهد.
- * مکانیسم احتمالی: اعتقاد بر این است که این کاهش خطر به دلیل برداشتن پوست ختنه‌گاه (foreskin) است. سطح داخلی پوست ختنه‌گاه دارای تراکم بالایی از سلول‌های هدف HIV (مانند سلول‌های لانگرهانس، سلول‌های CD4+ T و ماکروفاژها) است و همچنین بیشتر مستعد خراشیدگی‌های کوچک در حین رابطه جنسی می‌باشد. برداشتن آن، سطح تماس با ویروس و تعداد سلول‌های هدف را کاهش می‌دهد.
- * بخشی از استراتژی پیشگیری: VMMC به عنوان یک ابزار پیشگیری مهم، به ویژه در کشورهای با شیوع بالای HIV (مانند بسیاری از کشورهای جنوب صحرای آفریقا)، در کنار سایر روش‌های پیشگیری توصیه می‌شود.
مهم است که تأکید شود ختنه تنها محافظت نسبی ایجاد می‌کند و جایگزین سایر روش‌های پیشگیری مانند استفاده از کاندوم نیست.
سایر عوامل
- * ژنتیک: برخی تفاوت‌های ژنتیکی ممکن است بر حساسیت فرد به عفونت HIV یا سرعت پیشرفت بیماری تأثیر بگذارند.
- * تغذیه و سلامت عمومی: وضعیت تغذیه و سلامت عمومی می‌تواند بر عملکرد سیستم ایمنی و در نتیجه بر آسیب‌پذیری به عفونت‌ها تأثیر بگذارد.
- * اعمال جنسی خاص: برخی اعمال جنسی مانند “fisting” یا استفاده از اشیاء جنسی به صورت مشترک و بدون تمیز کردن مناسب، در صورت ایجاد آسیب به مخاط، می‌توانند خطر انتقال را افزایش دهند.
استراتژی‌های جامع پیشگیری از انتقال HIV
پیشگیری از انتقال HIV یک رویکرد چندوجهی را می‌طلبد که شامل مداخلات رفتاری، زیست‌پزشکی و ساختاری است.
روش‌های سد فیزیکی (Barrier Methods)
- * کاندوم‌های مردانه و زنانه: استفاده صحیح و مداوم از کاندوم‌های لاتکس یا پلی‌یورتان (برای افراد حساس به لاتکس) در هر بار رابطه جنسی واژینال، مقعدی و دهانی، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از انتقال جنسی HIV (بیش از ۹۰-۹۵٪ اثربخشی) و سایر STIs است.کاندوم‌های پلی‌یورتان یا پلی‌ایزوپرن گزینه‌های جایگزین مناسبی برای افرادی هستند که به لاتکس حساسیت دارند، اگرچه میزان پارگی آن‌ها ممکن است اندکی بالاتر از کاندوم‌های لاتکس باشد.
- * دنتال دم (Dental Dam): یک صفحه نازک از لاتکس یا پلی‌یورتان است که می‌تواند برای رابطه جنسی دهانی-واژینال یا دهانی-مقعدی به عنوان یک سد محافظ استفاده شود.
پیشگیری پیش از مواجهه (Pre-Exposure Prophylaxis – PrEP)
- * مفهوم PrEP: PrEP شامل مصرف روزانه داروهای ضدرتروویروسی خاص (معمولاً ترکیبی از تنوفوویر و امتریسیتابین، مانند Truvada یا Descovy، یا فرمولاسیون‌های جدیدتر مانند کابوتگراویر تزریقی طولانی‌اثر) توسط افراد HIV منفی است که در معرض خطر بالای ابتلا به HIV قرار دارند.
- * اثربخشی: PrEP در صورت مصرف صحیح و مداوم، می‌تواند خطر ابتلا به HIV از طریق تماس جنسی را تا بیش از ۹۹٪ و از طریق استفاده مشترک از سوزن را تا بیش از ۷۴٪ کاهش دهد.
- * گروه‌های هدف: PrEP به ویژه برای گروه‌هایی مانند مردان همجنس‌گرا و سایر مردانی که با مردان رابطه جنسی دارند (MSM)، زنان و مردان تراجنسیتی، افرادی که شریک جنسی HIV مثبت با بار ویروسی قابل تشخیص دارند، افرادی که مواد مخدر تزریقی مصرف می‌کنند و رابطه جنسی محافظت‌نشده دارند، توصیه می‌شود.
* نکات مهم: PrEP باید تحت نظر پزشک و با انجام آزمایشات منظم HIV و سایر STIs و بررسی عملکرد کلیه همراه باشد. PrEP از سایر STIs یا بارداری پیشگیری نمی‌کند، بنابراین استفاده همزمان از کاندوم همچنان توصیه می‌شود.
پیشگیری پس از مواجهه (Post-Exposure Prophylaxis – PEP)
- * مفهوم PEP : PEP شامل مصرف یک دوره ۲۸ روزه از داروهای ضدرتروویروسی است که بلافاصله پس از یک مواجهه پرخطر بالقوه با HIV (مانند رابطه جنسی محافظت‌نشده با فردی که وضعیت HIV او نامشخص است یا HIV مثبت است و بار ویروسی قابل تشخیص دارد، پارگی کاندوم، تجاوز جنسی، یا فرورفتن سوزن آلوده در محیط‌های پزشکی یا غیرپزشکی) شروع می‌شود.
- * زمان شروع: PEP باید هرچه سریع‌تر، ترجیحاً ظرف ۲ تا ۲۴ ساعت و حداکثر تا ۷۲ ساعت پس از مواجهه شروع شود. هرچه زودتر شروع شود، اثربخشی آن بیشتر است. پس از ۷۲ ساعت، PEP معمولاً توصیه نمی‌شود.
- * اثربخشی: اگر PEP به درستی و در زمان مناسب شروع شود، می‌تواند خطر ابتلا به HIV را به طور قابل توجهی (تا بیش از ۸۰٪) کاهش دهد. * انواع PEP: * PEP شغلی (oPEP): برای کارکنان بهداشتی و درمانی پس از مواجهات شغلی.
- * PEP غیرشغلی (nPEP): برای سایر انواع مواجهات پرخطر.
درمان به عنوان پیشگیری (Treatment as Prevention – TasP)
همانطور که در بخش “U=U” توضیح داده شد، افرادی که مبتلا به HIV هستند و تحت درمان مؤثر ART قرار دارند و به بار ویروسی غیرقابل تشخیص می‌رسند، ویروس را از طریق تماس جنسی به دیگران منتقل نمی‌کنند.
این اصل، بر اهمیت تشخیص زودهنگام HIV، شروع سریع درمان و پایبندی به آن به عنوان یک استراتژی قدرتمند پیشگیری در سطح فردی و اجتماعی تأکید دارد.
برنامه‌های کاهش آسیب (Harm Reduction)
برای افرادی که مواد مخدر تزریقی مصرف می‌کنند، برنامه‌های کاهش آسیب شامل موارد زیر است:
- * برنامه‌های تعویض سوزن و سرنگ (NSPs): ارائه سوزن و سرنگ استریل رایگان.
- * درمان نگهدارنده با آگونیست‌های اپیوئیدی (OAT): مانند متادون یا بوپرنورفین.
- * آموزش روش‌های تزریق ایمن‌تر.
- * دسترسی به آزمایش HIV و هپاتیت C و درمان.
- * مراکز تزریق تحت نظارت (در برخی کشورها).
غربالگری و آزمایش منظم HIV
آزمایش منظم HIV مخصوصا با کیت ایدز برای همه افراد فعال از نظر جنسی و افرادی که در معرض سایر عوامل خطر هستند، بسیار مهم است. تشخیص زودهنگام امکان شروع به موقع درمان و بهره‌مندی از مزایای TasP و U=U را فراهم می‌کند و به قطع زنجیره انتقال کمک می‌کند.
آموزش و اطلاع‌رسانی
افزایش آگاهی عمومی در مورد اینکه چگونه ایدز انتقال میابد و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد، مبارزه با اطلاعات نادرست و کاهش انگ و تبعیض مرتبط با HIV، از اجزای حیاتی برنامه‌های پیشگیری هستند.
باورهای نادرست رایج درباره چگونگی انتقال ایدز و واقعیت‌ها
اطلاعات نادرست و باورهای غلط زیادی در مورد نحوه انتقال HIV وجود دارد که می‌تواند منجر به ترس بی‌مورد و انگ زدن به افراد مبتلا شود. مهم است که واقعیت‌ها را بدانیم:
HIV از طریق تماس‌های غیرمستقیم و روزمره منتقل نمی‌شود
ویروس HIV از طریق موارد زیر منتقل نمی‌شود:
- * هوا یا آب.
- * نیش حشرات مانند پشه یا کنه (این حشرات ویروس را منتقل نمی‌کنند).
- * بزاق، اشک یا عرق (مگر اینکه به طور قابل توجهی با خون آلوده باشند، که بسیار نادر است). بزاق حتی حاوی آنزیم‌ها و پروتئین‌هایی (مانند مهارکننده‌های پروتئاز) است که می‌توانند به غیرفعال کردن ذرات ویروسی کمک کنند.
- * بوسیدن معمولی یا اجتماعی. بوسیدن عمیق (فرنچ کیس) تنها در صورتی که هر دو فرد زخم‌های باز و خونریزی‌دهنده در دهان داشته باشند و خون آلوده به میزان قابل توجهی منتقل شود، یک خطر نظری بسیار بسیار پایین دارد، اما در عمل موارد مستندی از این طریق گزارش نشده است.
- * دست دادن، در آغوش گرفتن یا لمس کردن فرد مبتلا به HIV.
- * استفاده مشترک از ظروف غذا، لیوان، حوله، ملحفه یا سایر وسایل شخصی (به شرطی که با خون آلوده نشده باشند).
- * استفاده از توالت فرنگی، حمام یا استخرهای شنای مشترک.
طول عمر ویروس HIV در محیط خارج از بدن
* HIV ویروس بسیار شکننده‌ای است و در خارج از بدن انسان، در معرض هوا، نور خورشید، گرما و تغییرات pH به سرعت غیرفعال و تخریب می‌شود.
* در خون خشک‌شده: ویروس HIV در خون خشک‌شده در دمای اتاق می‌تواند برای چند ساعت تا چند روز زنده بماند، اما غلظت ویروس عفونی به سرعت کاهش می‌یابد.
خون خشک‌شده آلوده پس از حدود ۶ ساعت در شرایط عادی محیطی، معمولاً دیگر حاوی ویروس عفونی به میزان کافی برای انتقال نیست، مگر در شرایط آزمایشگاهی بسیار کنترل‌شده با غلظت بالای ویروس
. خطر انتقال از سطوح محیطی آلوده به خون خشک‌شده، عملاً ناچیز در نظر گرفته می‌شود.
* در آب: HIV در آب (مانند استخرها یا وان حمام) زنده نمی‌ماند.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده در مورد انتقال و پیشگیری از HIV
درک جامع و دقیق از اینکه چگونه ایدز انتقال میابد، اساس و پایه اصلی تمامی برنامه‌ها و استراتژی‌های موفق پیشگیری و کنترل این اپیدمی است.
ترکیبی از مداخلات پزشکی و زیست‌پزشکی (مانند درمان ضدرتروویروسی و TasP/U=U، PrEP، PEP، کاندوم‌ها، ختنه مردان)، اصلاح رفتارهای پرخطر از طریق آموزش و مشاوره، دسترسی به خدمات آزمایش و تشخیص زودهنگام، و مبارزه با انگ و تبعیض اجتماعی، می‌تواند به طور مؤثری شیوع HIV را کاهش داده و کیفیت زندگی افراد مبتلا را بهبود بخشد.
تحقیقات علمی همچنان با سرعت برای یافتن راه‌های مؤثرتر پیشگیری، درمان‌های قطعی و واکسن HIV ادامه دارد.
پیشرفت‌ها در زمینه‌هایی مانند واکسن‌های مبتنی بر mRNA، درمان‌های مبتنی بر فناوری ویرایش ژنوم (مانند CRISPR-Cas9)، آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده با طیف وسیع (bNAbs) و ایمونوتراپی‌ها امیدبخش هستند.
با این حال، تا زمان دستیابی به این اهداف نهایی، اتکا به استراتژی‌های پیشگیری و درمان مبتنی بر شواهد علمی فعلی، برای کنترل اپیدمی HIV و حفاظت از سلامت فردی و عمومی، امری ضروری و حیاتی است.
سلام آقای دکتر پسرم داخل درمانگاه به چسبی ک بعداز خون گرفتن میزنن اون یکم خونی بود دست زد دستم زخم بود اگ خون آلوده ب اچ آی وی باشه انتقال پیدا می‌کنه بعد اینکه دست زد سریع دستشو الکل زدم